3 sierpnia mija sto dziewięć lat od urodzin kard. Stefana Wyszyńskiego, którego Ojciec święty określił powszechnie dziś już przyjętym mianem "Prymasa Tysiąclecia". Jubileusz ten jest okazją do przypomnienia wyjątkowej Postaci, której naród nasz i Kościół w Polsce zawdzięcza bardzo wiele. Ogłoszenie przez Sejm Rzeczpospolitej 2001 roku "Rokiem kardynała Wyszyńskiego" jest dodatkowym motywem dla przypomnienia osoby Księdza Prymasa, która zwłaszcza dla młodego pokolenia staje się coraz bardziej wyłącznie postacią historyczną. Poznanie i odnowione spojrzenie na dzieje życia prymasa Stefana Wyszyńskiego jest też wspominaniem trudnych czasów, w których żył i impulsem do mądrego podejmowania wcale niełatwych wyzwań ukierunkowanych ku przyszłości.
Ksiądz Prymas urodził się 3 sierpnia 1901 roku w Zuzeli koło Ostrowi Mazowieckiej jako drugie dziecko Stanisława i Julianny z domu Karp. Kształcił się w szkole powszechnej w Zuzeli i Andrzejewie, w Gimnazjum imienia Wojciecha Górskiego w Warszawie, następnie w Łomży oraz w gimnazjum i seminarium duchownym we Włocławku. Po otrzymaniu tam 3 sierpnia 1924 roku święceń kapłańskich był wikariuszem w katedrze włocławskiej, redaktorem dziennika "Słowo Kujawskie" i prefektem w szkole wieczorowej dla dorosłych we Włocławku.
W latach 1925-1930 ks. Stefan Wyszyński studiował ekonomię i socjologię chrześcijańską na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, uzyskując tam tytuł doktora z zakresu prawa kanonicznego. Następnie odbył podróż naukową do Austrii, Włoch, Francji, Belgii, Holandii i Niemiec, mającą na celu zapoznanie się z rozwojem katolicyzmu społecznego w Europie. W latach 1930-1939 był wikariuszem w Przedczu i Włocławku, sekretarzem tamtejszego Liceum imienia Piusa X, profesorem katolickiej nauki społecznej w seminarium duchownym we Włocławku, dyrektorem Diecezjalnych Dzieł Misyjnych i Chrześcijańskiego Uniwersytetu Robotniczego oraz redaktorem naczelnym "Ateneum Kapłańskiego". Prowadził Sodalicję Mariańską ziemian Ziemi Kujawsko-Dobrzyńskiej, działał też w Chrześcijańskich Związkach Zawodowych oraz w Katolickim Związku Młodzieży Robotniczej. Był również członkiem Rady Społecznej przy Prymasie Auguście Hlondzie.
W okresie międzywojennym późniejszy Prymas Polski był jednym z najbardziej znanych naukowców i popularyzatorów zasad nauczania społecznego Kościoła. W publikacjach z tego okresu wyprzedzał swój czas pełniejszym rozumieniem tego nauczania i zaangażowania społecznego Kościoła niż to, jakie dominowało w praktyce tamtego okresu, podkreślając bardziej teologiczny charakter tego nauczania. Był jednym z prekursorów na gruncie polskim powstania i rozwoju teologii społecznej oraz teologii rzeczywistości ziemskich, w świetle której zaangażowanie społeczne chrześcijan rozumiane jest jako fragment fundamentalnej misji ewangelizacyjnej Kościoła.
W swych publikacjach ks. Stefan Wyszyński zajmował się zwłaszcza problematyką życia robotniczego, bezrobocia, wychowania młodzieży, oświaty, moralności publicznej, był też propagatorem większego zaangażowania społecznego duszpasterzy oraz popularyzatorem idei Akcji Katolickiej. Opublikował w tym czasie kilka ważnych książek, m.in. Główne typy Akcji Katolickiej za granicą (Lublin 1931), Główne podstawy przebudowy ustroju społecznego (Włocławek 1933), Przemiany moralno-religijne pod wpływem bezrobocia (Włocławek 1937), Zasięg i charakter zainteresowań katolickiej myśli społecznej (Poznań 1937), Stanowisko i zadania duszpasterza wobec współczesnych ruchów społecznych (Płock 1938), Co duszpasterz może zrobić dla urzeczywistnienia ustroju korporacyjnego (Lublin 1939). Był w tym czasie jednym z czołowych znawców w dziedzinie chrześcijańskiej oceny socjalizmu i komunizmu, dokonywanej w świetle katolickiej nauki społecznej. Opublikował z tego zakresu m.in. książki: Katolicki program walki z komunizmem (Włocławek 1937) oraz Inteligencja w straży przedniej komunizmu (Katowice 1939).
Lata wojny i okupacji spędził ksiądz Wyszyński w Kozłówce na Lubelszczyźnie, w Żułowie, a następnie w Laskach koło Warszawy, pełniąc tam obowiązki kapelana zakładu dla ociemniałych oraz prowadząc wykłady na tajnych kompletach. W tym czasie powstała zasadnicza dla zrozumienia jego wizji obecności chrześcijaństwa w życiu społecznym Polski, realizowanej w późniejszej posłudze prymasowskiej praca pt. Miłość i sprawiedliwość społeczna, która z przyczyn cenzuralnych wydana została drukiem dopiero w 1993 roku. Brał udział w Powstaniu Warszawskim jako kapelan Okręgu Wojskowego Żoliborz-Kampinos oraz szpitala powstańczego w Laskach (pseud. Radwan II). Po zakończeniu wojny, w 1945 roku powrócił do Włocławka reaktywując tam seminarium duchowne oraz inicjując wydawanie tygodnika "Ład Boży".
25 marca 1946 roku ogłoszony został biskupem lubelskim, sakrę biskupią otrzymał 12 maja 1946 roku na Jasnej Górze z rąk kard. Augusta Hlonda. W okresie pełnienia tej funkcji zainicjował nauczanie pasterskie dotyczące problematyki społecznej. Szerokim echem odbiły się zwłaszcza jego listy pasterskie O chrześcijańskim wyzwoleniu człowieka i O katolickiej woli życia. Rozwinął również działalność charytatywną w diecezji lubelskiej, a także przyczynił się do rozwoju KUL jako jego wielki kanclerz. 12 listopada 1948 roku bp Stefan Wyszyński został mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim i warszawskim oraz prymasem Polski i przewodniczącym Konferencji Episkopatu Polski. 12 stycznia 1953 roku mianowany został przez papieża Piusa XII kardynałem. Kapelusz kardynalski oraz tytularny kościół Sanctae Mariae trans Tiberim w Rzymie mógł otrzymać jednak dopiero po wyjściu z więzienia, w roku 1957.
Nowy prymas Polski, objąwszy swój urząd w momencie nasilenia się represji komunistycznych wobec Kościoła i innych niezależnych sił społecznych, stanął w obronie chrześcijańskiej tożsamości narodu, starając się jednak ułożyć poprawne stosunki z władzą państwową. Temu celowi służyło m.in. zawarte w 1950 roku kontrowersyjne porozumienie rządu i Episkopatu, mające na celu obronę praw Kościoła do swobodnego wykonywania jego misji duszpasterskiej. Wobec łamania przez rząd postanowień porozumienia za swą bezkompromisową postawę 25 września 1953 roku został aresztowany i bez wyroku sądowego internowany do 28 października 1956 roku, kolejno w Rywałdzie, Stoczku Warmińskim, Prudniku i Komańczy (zob. Zapiski więzienne, Paryż 1982).
Po wyjściu z więzienia ksiądz prymas Wyszyński podjął w warunkach tzw. realnego socjalizmu inicjatywę chrześcijańskiego odrodzenia religijno- -moralnego społeczeństwa polskiego, zapoczątkowaną Jasnogórskimi Ślubami Narodu Polskiego (1956), rozwiniętą następnie w Wielkiej Nowennie przed Tysiącleciem Chrztu Polski (1957-1966), połączoną z peregrynacją kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, uwieńczoną zaś ogólnopolskimi uroczystościami Sacrum Poloniae Millennium (1966), stanowiącymi pierwszy na tak wielką skalę w powojennej Polsce masowy ruch społeczny niezależny od władz politycznych. Uczestniczył we wszystkich sesjach Soboru Watykańskiego II (1962-1965), koordynując następnie proces reform posoborowych Kościoła w Polsce. W swej działalności pasterskiej zdecydowanie przeciwstawiał się marksistowskiej koncepcji życia społecznego, broniąc godności i praw człowieka, w tym prawa do wolności religijnej, prawa Kościoła w Polsce do swobodnej działalności duszpasterskiej, jednocześnie dążąc do odrodzenia moralnego narodu. W warunkach zewnętrznego zniewolenia przyczynił się do tworzenia klimatu duchowej wolności, w którym mogły dojrzewać również demokratyczne inicjatywy społeczne Będąc symbolem niezależności Kościoła wobec zorganizowanej ateizacji, służył utrzymywaniu tożsamości narodowej w okresie totalitaryzmu marksistowskiego.
Ksiądz Prymas zmarł w Warszawie 28 maja 1981 roku i pochowany został w podziemiach tamtejszej Bazyliki Archikatedralnej. W 1989 roku rozpoczęto jego proces beatyfikacyjny, który zakończono w kraju w roku bieżącym, przekazując zebraną dokumentację do Stolicy Apostolskiej, gdzie nadal trwają przygotowania do oczekiwanego wyniesienia go na ołtarze.
